In het kort
Ergens in een dorpje aan de Noordzee groeit een jongen te midden van zijn ouders en drie halfzussen op. In het gezin speelt Indië een grote rol. Zo heeft de moeder lange tijd in Nederlands-Indië gewoond en zijn de meisjes half-Indisch. Samen vormen de vrouwen een hechte eenheid met een uitgesproken mening. De vader – meneer Java – heeft een lange tijd in Indië gevochten. Hij is door de oorlog getekend en richt zich, nu hij arbeidsongeschikt is, volledig op zijn zoon. Zonder het te weten trekt meneer Java hem mee in zijn waanwereld. Naast het lesgeven aan zijn zoon heeft Meneer Java ook hart voor zijn paarden en de ontwikkelingen in de oorlogen. Via de radio, kranten en later ook de tv wordt de koude oorlog op de voet gevolgd. Hij is er zacht gezegd geobsedeerd door. De woedeaanvallen, die meneer Java al een lange tijd heeft, worden echter steeds heftiger. Zelf zegt hij ook ‘langzame ogen’ te hebben. Wanneer hij uiteindelijk naar een gesticht wordt gestuurd, gaat de jongen thuis steeds slechter gedrag vertonen. Dit resulteert in een bezoekje aan wat familie op het platteland. Wanneer de jongen terug komt is meneer Java ook weer thuis. Terwijl zijn vader lijkt op te knappen, constateert de jongen dat ook hij ‘langzame ogen’ heeft.
Zie voor een gedetailleerdere samenvatting deze link.
"Het verleden met een echo in het heden"
In het boek ‘Familieziek’ speelt het land Indonesië een grote rol. Dit komt niet zomaar uit de lucht vallen; Adriaan van Dis, de schrijver van het boek, ziet dit land als een belangrijk deel van zijn leven. Zijn moeder, een boerenmeisje genaamd Maria van Dis, ging naar Nederlands-Indië voor avontuur. Op haar 18e trouwde ze daar met een half-Indische KNIL officier. Ze kregen samen drie dochters. Echter, tijdens de Japanse bezetting werd haar echtgenoot onthoofd. Maria belande samen met haar dochters in een interneringskamp. Na een tijd kwamen ze vrij en verhuisden ze samen met Maria’s tweede man Justin Mulder terug naar Nederland.
Deze nieuwe familie woonden in Bergen aan Zee. Hier deelde ze een huis met vier andere repatriantenfamilies. Adriaan was de enige blanke jongen die na de oorlog was geboren en daarmee een buitenbeentje. Hij was jaloers op de kinderen die wel een kleur of oorlogservaringen hadden. Zijn vader Justin Mulder overleed in 1956. Samen met deze dood stopte Adriaan ook heel Indië weg.
Adriaan van Dis wist voor een lange tijd niet precies wat hij wou studeren. Uiteindelijk koos hij voor Nederlands omdat hij slecht in wiskunde was en hij van lezen hield. Hier kwam hij in aanraking met het Afrikaans, een taal die heel erg op het Petjôh dat ze vroeger thuis spraken, leek. Door de Zuid-Afrikaanse literatuur begon hij zijn weggedrukte Indische achtergrond weer toe te laten. De gebeurtenissen uit zijn jeugd waren en zijn nog steeds zijn grootste inspiratiebron.
De directe aanleiding voor het schrijven van 'Familieziek' was een lezing die hij voor Stichting Onderzoek, Terugkeer en Opvang hield. De bijwoners van deze lezing hadden allemaal nog erg levendige verhalen over het terugkeren naar hun eigen land. Dit zette Adriaan aan het denken, hij realiseerde zich dat een heleboel mensen iets vergelijkbaars hadden meegemaakt of aan het meemaken zijn. Hij wou graag wat over het verleden gaan schrijven met een echo in de toekomst.
‘Familieziek’ is deels gebaseerd op Adriaans eigen leven. Het valt bijvoorbeeld op dat de familieconstructie in het boek hetzelfde is als zijn eigen. Ook de scene waar de jongen in de derde klas van de trein moest zitten, terwijl zijn vader in de tweede klas zat, is zo uit Adriaans leven gegrepen. Zelf zegt hij erover: “Het jongetje neemt het krankzinnige gedrag van zijn vader over. Het is een jongetje van 55 dat zichzelf er steeds vaker op betrapt dat veel hebbelijkheden van zijn vader in zijn eigen handelingen zitten. Voor een deel is het mijn eigen krankzinnigheid, die ik beschrijf.''
Oordeel
Met drie andere meiden heb ik het boek 'Familieziek' gelezen. We zijn het er unaniem over eens dat het een goed en leuk boek is. Door de fijne schrijfstijl is het namelijk gemakkelijk te lezen. Onze meningen kwamen echter niet volledig overeen. We hebben dan ook nog wat individuele opmerkingen die we graag apart willen benoemen.
Volgens Britt was het verhaal af en toe wat vaag. Dit maakte het voor haar moeilijk om zich in de hoofdpersoon te verplaatsen. Ze wilt wel benadrukken dat ze 'Familieziek' een erg origineel boek vond.
Joanneke is van mening
Ilse vindt dat er wat meer pit in mag. Doordat het verhaal nogal kabbelend en eentonig is, was het voor haar soms lastig om haar aandacht erbij te houden.
Ondanks ik het boek gemakkelijk te lezen vond, waren er af en toe stukken waar ik niet wist of Van Dis een gesprek of een gebeurtenis beschreef. Verder vond ik het boek een beetje kinderlijk. Er gebeurt heel veel, maar alles wordt in kleine hoofdstukken van circa twee bladzijden beschreven. Deze hoofdstukken maken meestal geen deel uit van het verhaal.
Niet zichzelf
‘Familieziek’ is een verhaal over een gezin uit een klein dorpje. De moeder heeft een lange tijd in Indië gewoond, waar ook de half-zusjes zijn geboren. De vader van het gezin heeft in Nederlands-Indië gevochten. Deze familiesamenstelling lijkt heel sterk op dat van de familie van de schrijver van dit verhaal; Adriaan van Dis. Maar is de rest van het verhaal ook gebaseerd op het leven van van Dis?
De eerste overeenkomst is dat meneer Java (de vader van de hoofdpersoon) en Victor Justin Mulder (de vader van Adriaan van Dis) erg op elkaar lijken. Zowel meneer Java als Mulder hebben in een interneringskamp gezeten en zijn beiden getekend door de oorlog in dusdanige mate dat werken voor hen niet mogelijk was. In plaats daarvan bleven zowel Victor Justin Mulder als het personage meneer Java thuis en voedden hun zoons streng op en sloegen hen vaak. Adriaan van Dis herinnert zijn vader als een wrede man, maar kan hem ook als slachtoffer zien.
“Wat doe jij nou,’ vraagt meneer Java met een vies gezicht. En hij slaat zijn pupil tot de orde.” Ook meneer Java is een wrede man die zijn zoon slaat, zoals blijkt uit dit stukje.
Een tweede gelijkenis tussen de jeugd van Adriaan van Dis en het leven van de hoofdpersoon is dat beiden jaloers zijn op de ervaringen die de familie in Nederlands-Indië hebben opgedaan en dat zij hier beiden erg in werden buitengesloten. Wanneer in het boek, de jongen met de familie probeert mee te praten wordt hij afgesnauwd. Het leven dat zijn familie in Nederlands-Indië heeft geleefd is het leven voor de zijne, een leven waar hij geen deel van uitmaakt. Door het boek heen merkt de lezer dat de hoofdpersoon jaloers is op het eerdere leven van zijn familie. Ook Adriaan van Dis geeft aan jaloers te zijn geweest op de Nederlands-Indië ervaring van zijn familie.
“Als kind wilde ik graag bij het Indië van mijn ouders en zusters horen. Zij hadden, net als de andere bewoners in ons huis, in een Japans interneringskamp gezeten –het was een ervaring waar ik jaloers op was, hoe vreemd het ook klinkt.” Aldus Adriaan van Dis.
Echter, sommige aspecten in het boek laten zien dat Van Dis het boek niet als autobiografie heeft geschreven. Zo beschrijft hij een atoombom ontmanteling door een Engelse captain (ook wel kepten genoemd). Die bom was daar geplant tijdens de Tweede Wereldoorlog door Groot Brittannië. Er is geen informatie te vinden over een begraven bom in Bergen aan Zee, Adriaans geboorteplaats. Ook omdat Nederland geen grote bedreiging was voor de Britten, is het hoofdstuk ‘De Blindganger’ hoogstwaarschijnlijk fictie. Door de komische schrijfwijze is dit hoofdstuk vermoedelijk geschreven om de lezer te amuseren.
“Ze dachten eerst dat het een Spaanse ruiter was, een restant van de Atlantikwall of een neergeschoten tommy, maar het bleek een bom te zijn, een Britse uit de Tweede Wereldoorlog, ze hebben hem helemaal blootgelegd, zes voet lang - van neus tot staart, op een paar krassen na nog helemaal intact.” (p. 50)
Van Dis studeerde aan de Hoge Burgerschool en volgde daarna een MO-opleiding in Amsterdam. Zijn vader overleed in 1956. Als Van Dis rondom vaders dood irrationeel gedrag vertoonde, een dief en een oplichter was, is het moeilijk te geloven dat hij later als probleemkind ging studeren. Hierdoor lijkt het onwaarschijnlijk dat Van Dis net als de jongen uit het boek psychisch gestoord was. Vooral als hij volgens het boek verkeerde leermethodes van zijn vader meekreeg, en daarom slechte cijfers haalde.
De moeder van Van Dis en de rest van haar familie komt uit Breda. Als Van Dis de hoofdpersoon in ‘Familieziek’ is, woont de boerenfamilie van de moeder in het boek waarschijnlijk ook in Breda. Daar wordt de jongen uit het boek naar toegestuurd, omdat hij onhandelbaar gedrag vertoont. Van Dis blijkt vaak bij zijn moeders familie in Breda te hebben gelogeerd, maar het is niet te achterhalen of hij met straf daar naartoe is gestuurd. Echter komt het jongetje uit het boek niet vaak bij zijn familie langs. Het enige moment in het boek dat het jongetje bij zijn familie op bezoek ging, was toen hij werd gestraft.
We kunnen dus concluderen dat van Dis zijn boek ‘Familieziek’ gebaseerd heeft op zijn eigen leven, maar geen autobiografie heeft geschreven. Zowel van Dis zijn vader, als de vader in het verhaal hebben in het voormalig Indië in een interneringskamp gezeten. Hier hebben beide mannen trauma’s aan overgehouden. Van Dis heeft nog een van zijn eigen ervaringen in het boek verwerkt, namelijk dat hij jaloers is op zijn familie. Zij hebben belevingen uit Nederlands-Indië die van Dis zelf niet mee heeft gemaakt. Dit komt terug in het boek door het zoontje, hij voelt zich buitengesloten als zijn familie over de gebeurtenissen in Indië praat. Aan de andere kant klopt heel veel van het boek niet met het leven van van Dis. Deze stukken zijn waarschijnlijk geschreven om de lezer te amuseren. Een voorbeeld hiervan is het hoofdstuk ‘De Blindganger’. Ook oogt het onwaarschijnlijk dan van Dis gek is geworden in zijn jeugd, wat de hoofdpersoon in ‘Familieziek’ wel is geworden.
- http://www.adriaanvandis.nl/result_interview.asp?Id=16
- http://www.cultureelburgerschap.nl/verkiezing/Kandidaten/2/Adriaan_van_Dis
- http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/project/1347148/het-geheime-boek-van/2157356/nederlands/item/1372102/adriaan-van-dis/
- http://vorige.nrc.nl/krant/article1643660.ece/Eindelijk_eens_begrip_voor_die_vader%3E
Geen opmerkingen:
Een reactie posten